کتتر ورید مرکزی (CVC)

کتتر ورید مرکزی(CVC)  لوله‌ای است که به طور موقت یا دائمی در یکی از سیاهرگ‌های بزرگ بدن مانند سیاهرگ زیرکلیه‌ای، سیاهرگ درون‌توراسیک یا سیاهرگ جگولار قرار می‌گیرد. CVC  به این منظور استفاده می‌شود تا بتوان به راحتی مایعات، داروها و خون را به بدن تزریق یا از بدن خارج کرد.

با توجه به ورود مستقیم کتتر ورید مرکزی CVC به سیستم خون‌رسانی بدن، خطراتی نظیر عفونت‌های خونی، لخته‌شدن خون داخل کتتر و آسیب‌های بافتی وجود دارد، بنابراین نیازمند نظافت صحیح و مراقبت‌های ویژه‌ای است. از طرفی استفاده از CVC مزایای زیادی مانند امکان دسترسی طولانی‌مدت به سیستم وریدی و انجام تزریقات مکرر بدون درد دارد.

در این مقاله در مدیا تجهیز قصد داریم به بررسی انواع، کاربردها، مزایا و معایب کتتر ورید مرکزی (CVC) بپردازیم.

معرفی

کتتر ورید مرکزی یا Central Venous Catheter (CVC) یک ابزار پزشکی بسیار مهم است که برای انجام روندهای تزریقی، تغذیه و نمونه‌برداری خون در بیماران بستری و انجام مجرایی وریدی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نوع کتتر در مقابل سایر انواع مانند کتتر پریفرال (PVC) تداخل بیشتری با جریان خون دارد.

محل قرارگیری کتتر ورید مرکزی شامل ورید تفال-بالایی، ورید زیرترقوه‌ای و ورید داخل‌توراسیک می‌باشد. انتخاب محل بستگی به حالت بیمار، نوع بیماری و روند درمانی دارد. CVC  مستقیما به سیاهرگ‌های بزرگتر مانند سیاهرگ زیرکلیه‌ای، داخل‌توراسیک یا درون‌بازویی وصل می‌شود تا واسطه‌ای برای تزریق دارو، مایعات و مواد مغذی باشد.

کتتر ورید مرکزی (CVC) دو نوع تونل دار و غیر تونل دار دارد. نوع تونل دار بخشی از آن خارج از بدن قرار می‌گیرد تا دسترسی به آن آسان تر باشد اما نصب آن دشوار است. در حالیکه نوع غیر تونل دار کاملاً داخل عروق قرار می گیرد و استفاده از آن آسان است اما خطر عفونت بیشتری نسبت به نوع تونل دار دارد.

انواع دیگری از کتتر ورید مرکزی (CVC) نیز وجود دارند. کتتر ورید مرکزی (CVC) تک لوم فقط شامل یک لومن است. برای دسترسی ساده اما محدود در صورتیکه کتتر ورید مرکزی چندلوم شامل ۲ تا ۳ لومن برای استفاده‌های هم‌زمان است.

اپیکوتیل نوع دیگری از CVC است که با بافت نرم ساخته میشود تا به جریان خون آسیب نرساند. CVC سیلیکونی مقاوم در برابر مواد شیمیایی‌ و جریان خون است. نوع ضدمیکروبی CVC هم وجود دارد که سطح آن با مواد ضدعفونی‌کننده پوشانده شده است.

کاربرد

کتتر ورید مرکزی (CVC) برای بیمارانی که نیازمند وریدهای دسترس‌پذیر بزرگ‌تر برای انجام روندهای مزمن است به کار می‌رود. این نوع کتترها بیشتر در مواردی مانند سرطان، سوختگی‌های شدید، کبد، کلیه و شکستگی‌های استخوان استفاده می‌شوند.

از کتتر ورید مرکزی (CVC) معمولاً در موارد زیر استفاده می شود :

• مایع‌درمانی طولانی‌مدت برای بیمارانی که نیاز به مایعات زیادی دارند.
• تغذیه‌رسانی وریدی طولانی‌مدت در بیمارانی که قادر به تغذیه طبیعی نیستند.
• تزریق داروهای شیمی‌درمانی و آنتی‌بیوتیک‌ها و تجویز داروهای طولانی‌مدت وریدی.
• انجام درمان‌های هپارین و وارفرین طولانی‌مدت.
• درمان بیماران مبتلا به اختلالات گوارشی، کبدی و کلیوی.
• درمان نوزادان بسیار کوچک و زودرس نیازمند تغذیه و مایعات وریدی.
• جراحی‌های طولانی‌مدت برای دسترسی سریع به مسیر وریدی.
• بیماری‌های خونی و سرطان برای تزریق داروها و سلول‌درمانی.
• اندازه‌گیری و نظارت فشار خون وریدی مرکزی بیماران بحرانی و ایست قلبی.
• نمونه‌برداری خون برای آزمایشات دقیق.
• بستری‌های طولانی‌مدت به منظور نظارت و مراقبت ویژه.
• بیماران مبتلا به سوختگی شدید برای مدیریت مایعات.
• بیماران دچار ضعف شدید ایمنی و نیازمند مراقبت‌های ویژه.
• بیماران در حال انتقال به دستگاه‌های جایگزین اندام.

به طور کلی CVC برای هر بیماری که نیازمند دسترسی طولانی‌مدت به سیستم وریدی است مناسب است و کاربرد دارد.

ویژگی ها

کتتر ورید مرکزی (CVC) دارای ویژگی‌های خاصی است که عبارت اند از:

• ساختار لوله‌ای و قابل تزریق داروها و مایعات: CVC شامل یک لوله است که امکان تزریق را فراهم می‌کند.
• انعطاف‌پذیری بالا : به خاطر ساختار لوله‌ای، CVC انعطاف‌پذیری بالایی دارد و بدون آسیب رسیدن در محل‌های مختلف قرار می‌گیرد و در حین تزریق و جابجایی به آسانی حرکت می کند.
• اتصال به سیستم خون CVC :  مستقیماً به سیاهرگ‌های بزرگ متصل می‌شود تا واسطه‌ای برای انتقال مایعات باشد.
• اندازه‌های مختلف CVC : با اندازه‌ها و ضخامت‌های مختلف برای بزرگسالان و کودکان طراحی شده است.
• اتصالات مخصوص : سر کتتر ورید مرکزی (CVC) دارای اتصالات مخصوص لوله‌ها و سرنگ‌ها است.
• بخش داخل و خارج بدن : CVC تونل‌دار شامل بخش داخلی و خارجی می‌شود.
• جنس CVC : عمدتاً از جنس سیلیکون یا پلی‌اورتان ساخته می‌شوند تا از واکنش‌پذیری بالا با جریان خون جلوگیری شود.
• اندازه : طول کتتر ورید مرکزی (CVC) معمولاً ۴ تا ۲۰ سانتی‌متر است. اندازه به محل قرارگیری و سن بیمار بستگی دارد.
• قطر : قطر آن بین ۵ تا ۷ فرانکو است تا بتواند در سیاهرگ‌های بزرگ قرار گیرد. قطر در نوزادان متفاوت است.
• یکبار مصرف : این نوع کتترها قابلیت استفاده مجدد ندارند و پس از استفاده اولیه دور ریخته می شوند. مزیت آنها عدم انتقال عفونت و التهاب است و استفاده کوتاه مدت دارند.
• قابل تعویض و استفاده مجدد : این نوع می توانند پس از ضدعفونی بارها مورد استفاده قرار گیرند. معمولاً در بیمارستانها برای بیماران بستری طولانی مدت بکار می روند.
• قابل شستشو : در کتترهای اپیکوتیل که بخش داخلی آنها قابل جدا کردن از بخش خارجی است، بخش داخلی قابل شستشو است. زیرا از بافت غیر فلزی ساخته شده و قابل شستشو هستند.
• غیر قابل شستشو : کتترهای تک قطعه که تمام اجزاء آن یکپارچه ساخته شده و قابل شستشو نیستند. و مدل‌های فلزی که شستشوی آنها می‌تواند منجر به خرابی شود.
• رادیواپاک : برخی از کتتر ورید مرکزی (CVC) با استفاده از مواد رادیواپاک ساخته می‌شوند تا کتتر در تصویربرداری‌های رادیولوژیک مانند اشعه X و CT اسکن قابل ردیابی و قابل شناسایی باشد.

مزایای کتتر ورید مرکزی (CVC)

مهمترین مزایای استفاده از کتتر ورید مرکزی (CVC) به شرح زیر است :

• فراهم آوردن امکان دسترسی طولانی مدت به سیستم وریدی بیمار
• امکان تزریق مستقیم داروها و مایعات و تغذیه وریدی بدون درد و تلفات
• جلوگیری از نیاز مکرر به سونوگرافی و کتترگذاری مجدد
• کاهش خطر آسیب وریدی به دلیل تزریقات مکرر
• امکان انجام مانیتورینگ برخی پارامترهای حیاتی مانند فشار خون
• کمک به تغذیه و مایع دهی مناسب به بیماران نیازمند
• استفاده در درمانهای شیمی درمانی و طولانی مدت
• کاهش مدت زمان بستری و هزینه های درمان

معایب

با وجود مزایا، استفاده از CVC خطراتی نظیر عفونت خون، لخته‌شدن داخل کتتر و آسیب‌های عروقی را به همراه دارد. مهمترین معایب استفاده از کتتر ورید مرکزی (CVC) عبارتند از :

• خطر ابتلا به عفونت‌های مرتبط با جریان خون هنگام استفاده طولانی مدت
• امکان بروز ترومبوز داخل کتتر یا سیستم وریدی
• خطر آسیب به عروق، عضلات و اعصاب هنگام وارد کردن یا بیرون کشیدن
• امکان بروز خونریزی به خصوص در بیماران ضعیف یا دارای اختلال لختگی
• ناراحتی و درد کوتاه مدت بیمار پس از کتترگذاری
• نیاز به مراقبت‌های ویژه بهداشتی و نظارت تیم درمان
• هزینه‌های بالای درمانی و تکنولوژیکی در صورت استفاده مکرر

لذا باید با دقت لازم استفاده شود تا خطرات حداقل شوند.

روش استفاده کتتر ورید مرکزی (CVC)

روش استفاده از کتتر ورید مرکزی (CVC) به شرح زیر است :

• بیهوشی بیمار (موضعی یا کلی).
• انتخاب محل مناسب برای قرار گرفتن کتتر مانند سیاهرگ زیرکلیه‌ای.
• با استفاده از سونوگرافی محل قرارگیری سیاهرگ شناسایی می‌شود.
• ضدعفونی محل و پوشاندن کامل بیمار.
• ورود نازک‌ترین قسمت کتتر به سیاهرگ توسط رادیولوژیست.
• پیشروی بخش انعطاف‌پذیر کتتر درون سیاهرگ با کمک سونو.
• ثابت‌کردن سر کتتر در محل موردنظر و بستن بندها.
• انجام آزمایش‌های موردنیاز برای تأیید صحت قرارگیری.
• ضدعفونی مجدد و پانسمان بستن محل.
• نظارت بر بیمار و بررسی مرتب وضعیت کتتر.

نکات استفاده از کتتر

برخی نکات مهم در استفاده از کتتر ورید مرکزی (CVC) عبارتند از :

• انتخاب مکان مناسب برای قراردادن CVC با توجه به شرایط بیمار.
• رعایت بهداشت محیط و استفاده از دستکش‌ هنگام دسترسی به کتتر.
• نظارت مرتب بر وضعیت التهاب و خون‌ریزی محل قرارگیری کتتر.
• ضدعفونی محل با مواد مناسب قبل و بعد از هر دسترسی.
• استفاده از سرنگ یک‌بار مصرف و قراردادن فیلتر در قسمت خروجی.
• تغییر محل ثابت‌کننده کتتر هر ۱-۲ هفته برای جلوگیری از شکل‌گیری التهاب.
• محافظت از بخش خارجی کتتر با پانسمان مناسب بدون فشار و اصطکاک.
• بستن بندهای کتتر به دقت برای جلوگیری از خروج یا جداشدن آن.
• بررسی التهاب یا خون‌ریزی محل هنگام برداشتن کتتر و اقدامات لازم.
• ثبت مراحل کار در فرم و گزارش هرگونه تغییرات.
• نظارت بر وضعیت CVC و بیمار در تمام دوران بستری.
• بررسی محل پس از خارج‌کردن CVC و اقدامات درمانی.

رعایت این نکات کیفیت مراقبت را افزایش و خطرات را کاهش می‌دهد.

با توجه به توضیحات ارائه شده در مورد کتتر ورید مرکزی (CVC) می‌توان نتیجه گرفت که CVC یک ابزار پزشکی مهم است که برای دسترسی به سیستم وریدی بزرگ بیماران بستری طولانی‌مدت استفاده می‌شود. این کتتر به صورت موقت یا دائمی در سیاهرگ‌های بزرگ مانند سیاهرگ زیرکلیه‌ای یا داخل‌توراسیک جایگذاری می‌شود تا امکان تزریق داروها و مایعات را فراهم آورد.

کتتر ورید مرکزی (CVC)  دارای انواع مختلفی است که برحسب موقعیت قرارگیری، تعداد لومن‌ها و جنس تفاوت دارند. مهم‌ترین کاربرد آن مایع‌درمانی، تغذیه‌رسانی، شیمی‌درمانی، درمان‌های طولانی‌مدت و نظارت بر بیماران بحرانی است.

علی‌رغم مزایای فراوان برای بیمار و درمان، استفاده از CVC با خطراتی همراه است. برای جلوگیری از عفونت، ترومبوز و آسیب‌ها دقت بسیاری لازم است. در صورت رعایت نکات بهداشتی و پیروی از نکات مراقبتی می‌تواند به‌طور مؤثری به بهبود شرایط بیماران کمک کند.

در مجموع می‌توان گفت که CVC در صورت بهره‌گیری صحیح و با دقت، یک ابزار حیاتی در مراقبت از بیماران بستری محسوب می‌شود.